سلسله درس های اخلاق و معارف (۱۳) (فصلنامه شماره ۳۷-۳۸)

سلسله درس های اخلاق و معارف

شوق وصال (۱۳)

«علامه ی فقیه آیت الله حاج شیخ حسن صافی اصفهانی(ره)»

اشاره:

علامه ی فقیه حضرت آیت الله حاج شیخ حسن صافی اصفهانی در این اثر گرانسنگ به تبیین، شرح صدر، انابه، فرقان و انواع تشرف می پردازند، نورالصادق دقت در مطالب اخلاقی این عارف واقعی را به خوانندگان عزیز توصیه می کند و به طور کلی آنانکه در راه تهذیب نفس و سلوک راهی جز قرآن و عترت را بر نمی تابند و از ابن عربی ها و مولوی ها و بالاتر از این ها و پایین تر از این ها بیزارند چونان علامه ی صافی(ره) کلامشان راه گشاست و از نور کلام اهل بیت علیهم السلام روشنایی می گیرد و روشنگری می کند.

((فَمَن يُرِدِ الله أَن يَهْدِيَهُ يَشرْحْ صَدْرَهُ لِلْاسْلَامِ))(۱)

شرح صدر

یکی از موهبت های پروردگار به عباد صالح، شرح صدر است. در حدیثی از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم آمده است که آن حضرت در پاسخ این پرسش که: شرح صدر چیست؟ فرمودند: ((نُورٌ يَقْذِفُهُ الله فِي قَلْبِ الْمُؤْمِنِ فَيَشْرَحُ صَدْرَهُ وَ يَنْفَسِحُ ))(۲)؛ شرح صدر نوری است که خداوند در قلب مؤمن داخل می کند و به واسطه ی آن سینه ی او باز می شود و ظرفیت آن جهت پذیرش علم و حکمت زیاد می گردد.

در مقابل، کفار و اهل معصیت صدر ضیق دارند و این تنگی سینه ی آنان پاداش و کیفر اعمال بر آنان است. صدر ضیق باعث طغیان آنان می شود، و خداوند آنان را در این حال به خودشان وا می گذارد و گرفتار اضلال و خذلان خواهند شد، سپس مواهب الهی از آنان منقطع خواهد گردید و حرکت در مسیر حق برای آنان غیر ممکن می گردد.

نشانه ی ایمان

در حدیثی آمده است: ((قَالُوا هَلْ لِذَلِكَ أَمَارَةٌ يُعْرَفُ بِهَا))؛ پرسیده شد: آیا نشانه ای هست که مؤمنین و تائبین به واسطه ی آن شناخته شوند؟ فرمودند:

((قَالَ: الْإِنَابَةُ إِلَى دَارِ الْخُلُودِ، وَ التَّجَافِي عَنْ دَارِ الْغُرُورِ، وَ الِاسْتِعْدَادُ لِلْمَوْتِ قَبْلَ نُزُولِهِ ))(۳)

توبه درجه ای از ایمان است که به معنی پشیمانی از معصیت است اما انابه درجه ای بالاتر است. توبه رجوع از مخالفت است و انابه وفای به عهد و اطاعت خدا پس از توبه است. به عبارت دیگر توبه رجوع عهدی است و انابه رجوع وفایی است. شخص تائب ممکن است پس از توبه عهدشکنی کند ولی شخص منیب دیگر نقض عهد نخواهد کرد. انسان های مؤمن و صالح هیچ توجهی به دنیا ندارند و تنها توجه شان به آخرت است و پیش از آنکه مرگشان فرا رسد آماده ی ترک دنیا و ورود به عالم آخرتند؛ به این معنی که تمام مقدمات سفرشان را فراهم ساخته اند.

سرپرستی خدا بر مؤمنان

عباد صالح با انجام اعمال نیک به خانه ای امن و بدون غم وارد خواهد شد:

((لهَمْ دَارُ السَّلَامِ عِندَ رَبهِّمْ وَ هُوَ وَلِيُّهُم بِمَا كاَنُواْ يَعْمَلُونَ))(۴)

خداوند سرپرست و ولی مؤمنین خواهد بود و قیومیت آنها را به عهده خواهد گرفت و به واسطه ی امام زمان علیه السلام از آنها دستگیری خواهد نمود و عهده دار مصالح آنان خواهد گردید. چنین اشخاصی از ضلالت محفوظ خواهند بود و هیچ خطری آنان را تهدید نخواهد کرد.

البته رسیدن به مقام عباد صالح نیز به واسطه ی امام زمان صورت خواهد گرفت، و امام زمان به واسطه ی رأفت و بزرگواری بی اندازه ای که دارند از تمام کسانی که از او یاری بخواهند دستگیری خواهد کرد.

آن حضرت پاسخ سلام هر کس را خواهد داد و چنانچه کسی به آن حضرت دعا کند متقابلاً به او دعا خواهند نمود و پیداست که دعای آن حضرت نیز مستجاب خواهد شد.

شهود نوعی از فرقان

یکی دیگر از ثمرات تقوا آن است که انسان به مرحله ی «شهود» می رسد؛ شهود به معنی آن است که انسان چیزهایی ببیند که دیگران قادر به دیدن آن نباشند، شهود یکی از شاخه های فرقان است، شخصی که به این مرحله رسیده باشد قدرت تشخیص حق از باطل و هدایت از ضلالت را خواهد یافت.

فرقان موهبتی است که بلافاصله پس ازآنکه انسان حالت یقظه پیدا کرد و متوجه شد که راهی را که می رود اشتباه است و متوجه شد که باید وضعش را تغییر دهد و در مسیر خدا قرار گیرد به انسان داده می شود.

از جمله ابعاد فرقان، برخورد شخصی متّقی با انسان های خوب و هدایت یافته است. این قبیل برخوردها باعث می شود که انسان با راهنمایی و هدایت آن اشخاص در مسیر صحیح و صراط مستقیم حق قرار گیرد و رفته رفته تکامل یابد. این برخوردها ممکن است با اشخاص عادی باشد و ممکن است با اولیاء الله باشد. باب تشرّف به اولیاءالله از همین مقوله است. تشرّف به حضور حجّت وقت نیز از همین باب است.

انواع تشرف

تشرّف دو نوع است:

[۱]: تشرّف عَنائی [به فتح عین]

[۲]: تشرّف عِنائی [به کسر عین]

تشرّف عَنائی به این معنی است که شخص به حضور ولیّ خدا شرفیاب شود ولی از این ملاقات و حضور رنج ببرد و از آنان استفاده نکند. حضور دشمنان و اعدای الهی به محضر اولیاء الله از همین قسم است.

تشرّف عِنائی قرین لطف و رحمت و عنایت است. این نوع تشرّف ممکن است در خواب یا به صورت مکاشفه ـ حالتی بین خواب و بیداري ـ و یا به صورت واقعی (تشرّف شهودی) صورت پذیرد. بسیاری از تشرّف هایی که در کتاب ها نقل شده از نوع تشرّف کشفی است. بهترین نوع تشرّف، تشرّف شهودی است و اگر حتی برای یک لحظه چنین تشرّفی برای انسان حاصل شود بهره و ارزش فراوانی خواهد داشت. آن یک لحظه ممکن است به اندازه ی صد سال برای تکامل انسان ارزش داشته باشد.

خداوند انشاءالله تشرّف عِنائی شهودی را نصیب همه ی ما بفرماید.

———————
پی نوشت ها:

۱- انعام: ۱۲۵؛ پس کسی را که خدا بخواهد هدایت نماید، دلش را به پذیرش اسلام می گشاید.

۲- بحارالانوار ۶۵ /۲۳۶٫

۳- أمالی طوسی / ۵۳۱ ، شرح نهج البلاغة ۶/ ۲۳۱، بحارالانوار ۶۵/ ۲۳۶٫

۴- انعام: ۱۲۷؛ برای آنان، نزد پروردگارشان سرای عافیت است، و به [پاداش] آنچه انجام می دادند، او یارشان خواهد بود.