ویژه ی پاسخ به نامه ی آیت الله سبحانی
استاد کریم زارع (محقق و پژوهشگر)
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله رب العالمین و صل الله علی نبینا محمد و آله الطاهرین
سوالاتی از استاد حضرت آیت الله سبحانی
با تقدیر و تشکر از مسئولین محترم فصلنامه نورالصادق(علیه السلام) به خصوص جناب مستطاب حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ علی صافی اصفهانی دامت برکاته به خاطر آشکار نمودن چهره واقعی آن چه که به عنوان فلسفه در کشور مطرح شده و جداسازی حق و باطل در مباحث عقیدتی، که انصافاً موجب تنویر افکار می گردد.
در فصلنامه نورالصادق(علیه السلام) نامه ای از آیت الله سبحانی دامت برکاته چاپ شده بود و ایشان از فلسفه دفاع نموده بودند، برخی از دوستان درخواست نمودند تا پاسخی در این زمینه نوشته شود البته پاسخ های داده شده در فصلنامه نورالصادق(علیه السلام) کافی می باشد(۱) ولی نکاتی در نامه(۲) آیت الله سبحانی وجود دارد که سؤال برانگیز است و لازم است که این سؤالات مطرح و پاسخ های ایشان دریافت شود.
ما در اینجا ابتدا نکاتی از نامه آیت الله سبحانی به فصلنامه ی نورالصادق را به صورت سوال و جوابی که از متن این نامه استخراج شده و اظهارات ایشان است ارایه می دهیم سپس نتیجه ی این جواب ها را به صورت خیلی مختصر ذکر می کنیم، آنگاه در انتهای مطالب سؤالات اصلی ما به ایشان ارائه می شود و منتظر پاسخ حضرت استاد خواهیم بود.
مقدمه
حق و باطل گاهی کاملاً واضح و آشکار بوده و به راحتی قابل تفکیک و جداسازی است و گاهی در هم تنیده و پیچیده شده است در چنین مواردی، تفکیک حق و باطل، وظیفه علمای دینی است تا سره را از ناسره جدا نمایند و حق را آشکار نموده و خط بطلان بر روی باطل بکشند.
سؤال و جوابهایی که از نامه ی آیت الله سبحانی استخراج شده است
در نامه آیت الله سبحانی نکاتی وجود دارد که پاسخ برخی از سؤالات مهم و اساسی است بر همین اساس سؤالاتی را مطرح نموده و پاسخ آنها را از متن نامه ایشان استخراج نموده ایم:
سؤال اول: حکمتی که آیت الله سبحانی از آن دفاع می کنند چگونه حکمتی است؟ حکمتی است الهی یا انسانی؟
سؤال دوم: (۳ ) آیا این حکمت حق است یا بخشی از آن حق و بخشی ازآن باطل است؟
کدام بخش از آن حق است و کدام بخش از آن باطل؟
پاسخ سؤال اول و دوم: هیچ مکتب انسانی مانند مکتب شیخ الرئیس و صدرالمتألهین دربست قابل قبول نیست زیرا به حکم این که فاقد عصمتند، نمی توان در بست آن را پذیرفت.
نتیجه: حکمت مورد نظر اولاً حکمتی انسانی است ثانیاً بخشی از آن حق و بخشی دیگر از آن باطل است.
سؤال سوم: آیا این حکمت مفید است یا مُضر؟ و اگر هم مفید است و هم مضّر، چه میزانی از این حکمت مفید و چه میزان مُضر است؟
پاسخ: در لابلای مکتب آنها حقایقی به دست می آید که می تواند روشنگر وحی باشد.
نتیجه: بخشی از مطالب این حکمت مفید می باشد و بخشی دیگر مفید نیست.
سؤال چهارم: این حکمت چگونه به دست آمده است؟ از طریق قرآن و سنت معصومین(علیهم السلام) یا از طریق مباحث عقلی؟
پاسخ: «حکمای اسلامی در پرتو تحقیق و اندیشه به آن رسیده اند»
نتیجه: این حکمت از طریق مباحث عقلی به دست آمده است نه قرآن و سنت معصومین(۴) (علیهم السلام).
سؤال پنجم: چه کسانی این حکمت را پی ریزی کرده اند؟
پاسخ: «بزرگانی از شیعه(۵) مانند خواجه و علامه و فاضل مقدار و همچنین دیگر شخصیت ها، پی افکنان حکمت اسلامی بوده اند و مرحوم علامه، کتابهای متعددی در این مورد نگاشته است»
نتیجه: گروهی از علمای شیعه این حکمت را پی ریزی نموده اند.
سؤال ششم: آیا می توان ضمن احترام گذاشتن به علمای دینی نسبت به نظریات آنها اظهار نظر نموده و از نظریات آنها انتقاد نمود؟
پاسخ: ما به روان پاک کلیه اساتید خود درود فرستاده و همگان را تقدیر می کنیم ولی این مانع از آن نیست که در مسائلی اظهار نظر نماییم.
نتیجه: ضمن احترام به علمای دینی می توان نسبت به نظریات آنها انتقاد نمود.
سؤال هفتم: آیا این حکمت مورد توجه دانشمندان غربی واقع شده است؟
پاسخ: «در دنیای امروز که حکمت اسلامی مورد توجه بزرگان علمی غرب است…»
نتیجه: این حکمت اکنون مورد توجه دانشمندان غربی قرار گرفته است.
سؤال هشتم (اساسی ترین و مهم ترین سؤال): آیا این حکمت واقعاً حکمت ناب اسلامی است؟
پاسخ: در این نامه ۳ بار عنوان «حکمت اسلامی» ذکر شده است و نشان می دهد که آیت ا… سبحانی این حکمت را حکمت واقعی اسلامی می دانند و آنها عبارتند از:
۱ـ در بند اول از این نامه می فرمایند: از مجموع مقالات به دست می آید که هدف، خط بطلان کشیدن بر حکمت اسلامی است که گویا سراسر سراب و کشک است.
۲ـ در بند سوم از این نامه می فرمایند: حکمت اسلامی مورد توجه بزرگان علمی غرب است.
۳ـ در بند ششم از این نامه می فرمایند: بزرگانی از شیعه… پی افکنان حکمت اسلامی بوده اند.
خصوصیات حکمت اسلامی مورد نظر آیت الله سبحانی که از این نامه استخراج می شود:
۱ـ انسانی بودن، یعنی گروهی از انسان ها بر طبق نظریات خودشان آن را تهیه نموده اند.
۲ـ بخشی از آن حق بوده و مفید می باشد و بخشی از آن باطل است و مفید نیست و نیاز به تفکیک حق و باطل از یکدیگر دارد.
۳ـ عقلی بودن، یعنی از طریق تفکر و اندیشه به دست آمده است.
۴ـ توسط گروهی از حکمای اسلامی پی ریزی شده است. البته این حکمت ابتدا در یونان پی ریزی شده و پس از ورود به جهان اسلام در زمان حکومت عباسیان به عنوان فلسفه اسلامی مطرح شده است.
۵ـ اختلاف نظر فراوان و عمیقی بین فلاسفه وجود دارد که سه مکتب عمده مشایی، اشراقی، صدرایی بخاطر همین اختلاف نظریات تشکیل شده اند.
و اما برخی خصوصیات حکمت ناب اسلامی:
برای شناخت بیشتر حکمت ناب اسلامی تعدادی از خصوصیات آن براساس قرآن ارایه می شود:
۱ـ بنیان گذار حکمت اسلامی، خدای حکیم است.
((عَلِمُ الْغَيْبِ وَ الشَّهَدَةِ وَ هُوَ الحْكِيمُ الْخَبِير)) (۶)
((فَاعْلَمُواْ أَنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ)) (۷)
((وَ يهَدِيَكُمْ سُنَنَ الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ وَ يَتُوبَ عَلَيْكُمْ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ)) (۸)
((وَ هُوَ الْقَاهِرُ فَوْقَ عِبَادِهِ وَ هُوَ الحْكِيمُ الخْبِيرُ)) (۹)
((تَنزِيلٌ مِّنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ)) (۱۰)
((إِنَّهُ عَلىِ حَكِيمٌ)) (۱۱)
((وَ كاَنَ اللَّهُ وَاسِعًا حَكِيمً)) (۱۲)
۲- آموزش حکمت اسلامی با پیامبران حکیم(علیه السلام) می باشد.
((يَتْلُواْ عَلَيْكُمْ ءَايَاتِنَا وَ يُزَكِّيكُمْ وَ يُعَلِّمُكُمُ الْكِتَابَ وَ الحْكْمَة)) (۱۳)
((ادْعُ إِلىَ سَبِيلِ رَبِّكَ بِالحْكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الحْسَنَة))ِ(۱۴)
((ذَالِكَ مِمَّا أَوْحَى إِلَيْكَ رَبُّكَ مِنَ الحْكْمَة))ِ(۱۵)
۳ـ کتاب حکمت اسلامی قرآن است:
((الر تِلْكَ ءَايَاتُ الْكِتَابِ الحْكِيم)) (۱۶)
((الم* تِلْكَ ءَايَاتُ الْكِتَابِ الحْكِيمِ)) (۱۷)
((يس* وَ الْقُرْءَانِ الحْكِيمِ)) (۱۸)
۴ـ خداوند به هرکس که بخواهد حکمت عنایت می کند.
((يُؤْتىِ الْحِكْمَةَ مَن يَشَاءُ وَ مَن يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتىِ خَيرْا كَثِيرًا)) (۱۹)
((وَ اذْكُرُواْ نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ مَا أَنزَلَ عَلَيْكُم مِّنَ الْكِتَابِ وَ الْحِكْمَةِ)) (۲۰)
((وَ قَتَلَ دَاوُدُ جَالُوتَ وَ ءَاتَئهُ اللَّهُ الْمُلْكَ وَ الحْكْمَةَ)) (۲۱)
۵ـ همه حکمت ناب اسلامی حق است و باطل در آن راه ندارد.
حکمتی که بنیانگذارش خدای حکیم باشد و توسط پیامبران حکیم(علیه السلام) و بوسیله کتاب های حکیم به مردم ارائه شود سراسر حکمت است و باطل در آن وجود ندارد.
اینک سؤالات مهم و اساسی ما از آیت الله سبحانی
با توجه به نکات ارائه شده و مشخص شدن خصوصیات حکمت ناب اسلامی و تفاوت آن با فلسفه التقاطی (یونانی ـ اسلامی)، سؤالات مهم و اساسی خود را از آیت الله سبحانی طرح می کنیم و امید است ایشان پاسخ های مناسب را ارائه نمایند.
۱ـ هدف از قراردادن فلسفه التقاطی (یونانی ـ اسلامی) که حق و باطل را به هم آمیخته است، به جای حکمت ناب اسلامی که همه آن حق است چیست؟(۲۲)
اگر هدف رسیدن به حقایق می باشد کدام یک از این دو حکمت می تواند انسان را به حقایق برساند؟
۲ـ چرا حضرتعالی فلسفه التقاطی (یونانی ـ اسلامی) را مبنای علم کلام قرار داده اید؟ و در مرکز تخصصی علم کلام که تحت اشراف شماست، مباحث فلسفه التقاطی (یونانی ـ اسلامی) تدریس می شود؟
۳ـ شما در این نامه نوشته اید: خطب امیر مومنان(علیه السلام) و کلمات امام باقر(علیه السلام) و صادق(علیه السلام) سراسر برهان و حکمت است با این تفاوت که آن حضرت، این اندیشه های بلند را از سرچشمه ی زلال برگفته اند. اما حکمای اسلام در پرتو تحقیق و اندیشه به آن رسیده اند.
آیا این حکمای اسلامی که غیرمعصوم می باشند برای رسیدن به حقایق نیاز به خدای حکیم، پیامبران حکیم(علیه السلام) ، امامان حکیم(علیه السلام) و قرآن حکیم دارند یا نه؟
اگر آنها به حقایق رسیده اند چه نیازی به انبیاء دارند؟ و اگر به حقایق نرسیده اند پس چرا ادعای رسیدن به حقایق می نمایید؟
۴ـ اگر در فهمیدن آیات قرآن حکیم، مشکلی پیش بیاید وظیفه چیست؟ آیا باید به امامان معصوم و حکیم(علیه السلام) مراجعه کرد یا به فلسفه التقاطی (یونانی ـ اسلامی)؟
اگر در فهمیدن کلام امامام معصوم و حکیم(علیه السلام) مشکلی پیش بیاید وظیفه چیست؟ آیا وظیفه واگذاری امر به آنها و بهره گیری از خورشید پشت ابر است یا مراجعه به فلسفه ی (التقاطی یونانی ـ اسلامی) است؟
آیا دین اسلام ناقص است یا پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و امامان معصوم و حکیم(علیه السلام) در وظیفه خود کوتاهی نموده اند که برای درک مفاهیم قرآنی و حقایق هستی به فلسفه (یونانی ـ اسلامی) مراجعه می کنید؟(۲۳)
۵ ـ با توجه به روایات ضرورت کسب علم و معارف از اهل بیت(علیهم السلام) و منع از کسب علم و معارف از غیر اهل بیت(علیهم السلام) چرا از فلسفه التقاطی (یونانی ـ اسلامی) تبعیت می کنید؟ مگر شما شیعه دوازده امامی نیستید؟
((یا كمیل لا تأخذ الاعنا تكن منا)) (۲۴)
((كذب من زعم انه من شیعتنا و هو متمسك بعروة غیرنا)) (۲۵)
۶ ـ تبعیت از خدای حکیم و پیامبرحکیم(صلی الله علیه و آله و سلم) برهرمؤمنی ضروری است و اجازه سرپیچی و نافرمانی ندارند زیرا در قرآن حکیم آمده است:
((وَ مَا كاَنَ لِمُؤْمِنٍ وَ لَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضىَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَمْرًا أَن يَكُونَ لهَمُ الخْيرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ)) (۲۶)
در حالی که نسبت به مطالب غیرمعصوم و فلسفه (التقاطی یونانی ـ اسلامی) می توان اظهار نظر نموده و در پذیرش و رد آن انسان ها آزاد می باشند.
بنابراین چگونه تبعیت از فلسفه التقاطی (یونانی ـ اسلامی) را ضروری می دانید؟ چرا آن را تدریس می کنید؟ چرا اجازه تدریس آن را داده اید؟
۷ـ در بررسی متون روایات، نظرعامه (یعنی اهل سنت) مهم است اگر متن، مخالف نظرعامه باشد مورد قبول است و اگرموافق نظرعامه باشد مردود می باشد.
با توجه به دشمنی دیرینه دانشمندان غربی با دین مبین اسلام به خصوص با مکتب شیعه، چگونه اقبال و توجه دانشمندان غربی را مثبت ارزیابی می نمایید؟
آیا توجه دانشمندان غربی به این جهت نیست که به جای حکمت ناب اسلامی فلسفه یونانی قرار گرفته شود؟ آیا تمجید و ستایش غربی ها برای این نیست که گروهی به نام فلسفه اسلامی تیشه به ریشه اسلام بزنند؟
در پایان ضمن عذرخواهی از اینکه مطالب کمی تند شدند ولی لازم است این سوالات مطرح و پاسخ داده شود از خدای حکیم توفیق روزافزون را برای همگان مسئلت می نمایم.
حوزه ی علمیه ی قم
کریم زارع
۱۳۹۲/۳/۲۸
——————————–
پی نوشت ها:
۱- برای مشاهده این پاسخ ها به فصلنامه ی نورالصادق از شماره ۱۳ تا ۲۴ مراجعه شود.
۲- نمونه هایی از کتاب آیت الله سبحانی ولی می توان ارائه نمود خود نامه نکات مناسب به اندازه کافی در ردّ فلسفه وجود دارد.
۳- به خاطر پیوستگی مطلب دوسؤال باهم مطرح شده است.
۴- در مباحث فلسفی از قرآن و سنت معصومین(علیهم السلام) برای تأیید مطلب عقلی استفاده می کنند نه برای اثبات آنها.
۵ – برخلاف ادعای آیت الله سبحانی این افراد از مخالفین فلسفه می باشند نه موافقین آن پاسخ مفصل در فصلنامه نورالصادق(علیه السلام) فصل ویژه ی پاسخ به نامه ی آیت الله سبحانی.
۶- انعام: ۷۳
۷- بقره: ۲۰۹
۸- نساء: ۲۶
۹- انعام: ۱۸
۱۰- فصلت:۴۲
۱۱- شوری: ۵۱
۱۲- نساء:۱۳۰
۱۳- بقره: ۱۵۱
۱۴- نحل: ۱۲۵
۱۵- اسراء: ۳۹
۱۶- یونس: ۱
۱۷- لقمان: ۱ و ۲
۱۸- یس: ۱ و ۲
۱۹- بقره: ۲۶۹
۲۰- بقره: ۲۳۱
۲۱- بقره: ۲۵۱
۲۲- بسیاری از طلاب، دانشجویان، وقتی چهره واقعی فلسفه اسلامی را متوجه می شوند همین سؤال برای آنها پیش می آید و آن را مطرح می کنند.
۲۳-مراجعه شود به مطالبی که ضرورت نیاز به معصوم(علیهم السلام) در کتب آیت الله سبحانی بیان شده است.
۲۴-وسایل الشیعه ۳۰/۲۷؛ {ای کمیل (علم را) فرانگیر مگر از ما تا از ما باشی}
۲۵-وسایل الشیعه ۱۱۷/۲۷؛ (دروغ می گوید کسی که فکر می کند از شیعه ما می باشد و به دیگران تمسک می کند.)
۲۶- احزاب: ۳۶
