اسـتفتائات
امام خمینی (قدس سره):
اهانت به مراجع اهانت به اسلام است.
فایل صوتی موجود است.
رهبر معظم انقلاب:
هر کسی آسان به حدّ مراجع تقلید نمی رسد صلاحیت های زیادی لازم است، غالباً مراجع قله های علمی حوزه های علمیه محسوب می شوند بنابراین احترام مراجع بایستی محفوظ باشد باید تکریم شوند.
سـخنرانی در تاریخ ۸۹/۷/۲۹ در قم ـ ۱۳ ذی القعده ۱۴۳۱
امام خمینی(ره):
کسانی که شایستگی برای خواندن فلسفه دارند، بطوری که منحرف نشوند، کمند. (۱) [معلوم می شود فلسفه منحرف کننده است و کسی که می خواهد فلسفه بخواند باید عقاید محکم و استوار دینی داشته باشد تا فلسفه او را به انحراف نکشاند.]
مقام معظم رهبری:
یادگیری و تحصیل فلسفه برای کسی که اطمینان دارد که باعث تزلزل در اعتقادات دینی اش نمی شود اشکال ندارد و بلکه در بعضی موارد واجب است. (۲)
سؤال از حضرت آیت الله العظمی خوئی(ره):
آیا آموختن فلسفه برای طلبه علوم دینی که با ادیان و عقاید دیگر بحث و تبادل آراء دارد لازم است؟ و آیا برای طلاب علوم دینی در انجام این وظیفه وجوب کفائی هست؟ و آیا می شــود فلسفه را تحت عنوان مقدمه امربه معروف و نهی ازمنکر دانست یا این که مقدمه ای برای محافظت از دین یا مقدمه برای هر دوی این ها؟ و اگر هم لزومی برای طلاب ندارد آیا اصلاً آموختن آن فایده ای دارد یا هیچ فایده ای ندارد؟ هم چنین آموختن فلسفه بر چه کسی جایز نیست (لطفاً پاسخ این قسمت را بطور کامل توضیح دهید) و اگر فرض کنیم که فهمیدن (کامل و صحیح) اصول فقه یا بعضی از ابواب آن متوقف بر دانستن فلسفه باشد آیا در این صورت ترجیحی برای آموختن همگانی آن هست؟ یا این که فقط برای طلبه ای که امید است انشاءا… آینده درخشانی داشته باشد خوب است؟
پاسخ: برای ما روشن نشده که بعضی چیزها متوقف باشد بر آموختن فلسفه بلکه در خلال اصول دین و اصول فقه به مقداری که لازم است به آن اشاره کرده اند. و اگر می ترسد که بر اثر آموختن آن گمراه شود حرام است و اگر نه فی حد نفسه مانعی ندارد. والله العالم. (۳)
سؤال: محضر مبارک حضرت آیت الله العظمی …
خواهشمند است بفرمایید تعلیم و تعلم فلسفه چه حکمی دارد؟
پاسخ آیت الله العظمی صافی گلپایگانی:
تدریس و تدرّس فلسفه و عرفان مصطلح بطور آزاد مانند فقه و تفسیر و حدیث و علوم دیگر در حوزه ها و خصوصاً قرار دادن آن در برنامه دروس حوزوی و دانشگاهی بسیار خطرناک است و اجرای این برنامه ها و تشویق و تأیید آنان قابل توجیه نیست و اگر کسی در این حوزه ها گمراه شود علاوه بر این که خودش مسئول است، مدرس و استاد نیز مسئول خواهند بود.(۴)
پاسخ آیت الله العظمی تبریزی(ره):
کسی که خوف انحراف و ضلال می دهد تعلم فلسفه و امثال آن برای او جایز نیست. (۵)
پاسخ آیت الله العظمی سیستانی:
تدریس فلسفه که عموماً هم تدریس فلسفه ملاصدراست و آن هم با آراء منحرف ابن عربی آمیخته است و در باب معاد هم مشکل دارد چه نتیجه ای دارد؟ (۶)
پاسخ آیت الله العظمی وحید خراسانی:
عرفان پیش من است، همه مولــوی را می خـــواهــی پـــیش مـــن اســت، هر جا را می خواهی برایت بگویم،فلسفه را بخواهی از اول اسفار تا آخر، از هر جا بگویی از اول مفهوم وجود تا آخر مباحث طبیعیات برایت بگویم، اما همه کشک است، هر چه هست در قرآن و روایات است. (۷)
پاسخ آیت الله العظمی مکارم شیرازی:
خواندن فلسفه با دو شرط اشکالی ندارد، نخست این که انسان قبلاً عقاید اسلامی را به قدر کافی فرا گرفته باشد و دیگر این که نزد استاد متعهدی بخواند. (۸)
پاسخ آیت الله العظمی سید محمد شاهرودی:
طلبه ها که هنوز از استطاعت اعتقادی ضعیف برخوردارند بهتر است فلسفه نخوانند چون فلسفه مسائل پیچیده ای دارد ممکن است طلبه نتواند هضم کند در نتیجه به شک و تردید مبتلا شده و امکان انحراف از موازین حقه ي احکام یا اعتقادات را دارد و مشهور است که فلسفه نکبت آور است. (۹)
پاسخ آیت الله العظمی بهجت (ره):
خواندن فلسفه خطرناک است، مگر بعد از اجتهاد در علم کلام و تصحیح اعتقادات.(۱۰) ایشان به کسی که قبل از علم کلام می خواست فلسفه بخواند می فرمودند: آقا می خواهد برود کافر شود.
آیت الله العظمی سید شهاب الدین نجفی مرعشی(ره):
فلاسفه، بافندگان آراء و نظریات فاسد، و موهومات بیهوده، و قاطعان طریق انبیاء مرسلین و خلفای مرضیین ایشانند، خداوند تعالی ما را از مضلات فتن حفظ نماید. (۱۱)
آیت الله العظمی بروجردی(ره):
حتی اصطلاحات فلسفه را به کار نبرید که موجب انحراف از حقایق الهیه نفس الامریه است. (۱۲)
آیت الله العظمی حاج سید ابوالحسن اصفهانی (ره):
راضی نیستم کسی که در غیر فقه و اصول زحمت بکشد از این شهریه استفاده کند. و در جلسه ای که مدرسین نجف در آن دعوت شده بودند، فرمودند: «نجف کارخانه ی اجتهاد است، من راضی نیستم این امور [فلسفه و عرفان] مطرح شود. (۱۳)
آیت الله العظمی سید محمد کاظم یزدی(ره):
خواندن فلسفه با ظن بلکه با خوف انجرار به ضلالت جایز نیست تعلیم و تعلم آن، بلکه هر چه از قبیل این باشد چنین است مثل مسافرت به بلاد کفر و معاشرت با کفار با فرض خوف مذکور. (۱۴)
آیت الله العظمی سید محمد کاظم یزدی(ره):
کسی که قادر بر کار کردن می باشد اگر مشغول تحصیل علمی بشود که مانع از کسب و کار می شود به شرطی گرفتن زکات برای او جایز است که آن علم واجب عینی یا واجب کفائی یا مستحب باشد مثل تعلیم فقه بصورت اجتهادی یا تقلیدی.
و اگر مثل فلسفه و … باشد که نه واجب است نه مستحب. برای کسی که قصد فقاهت در دین ندارد گرفتن زکات برای او جایز نیست. (۱۵) [چه رسد به اینکه تحصیل آن حرام باشد مثل فلسفه.]
شیخ انصاری (ره):
پرداختن به مطالب فلسفی برای فهم مسائل مربوط به اصول دین موجب هلاکت دائم و عذاب ابدی است. (۱۶)
علامه حلی (ره):
از جمله کسانی که جهاد با آنها واجب است، فلاسفه اند. (۱۷)
انس با مزخرفات فیلسوفان، چشم باز را نابینا می کند
شهید ثانی(ره): آنچه موجب می شود حق و باطل بر انسان مشتبه شود، و خداوند درِ قلب را به روی حقایق ببندد، و چشم باز را نابینا سازد، و سرانجام، کار انسان را به عذاب دردناک دوزخ منتهی گرداند، یکی این است که انسان به سخنان ملحدان و ضدّ دینان و باور سوزان گوش دهد و مانند آنها بیندیشد؛ دیگر انس و الفت با «مزخرفات فیلسوفان» است. (۱۸)
شهید ثانی (ره) در باب اقسام علوم می فرماید:
علوم دیگری باقی ماند که بعضی از آن ها مطلقاً حرام است مانند علم سحر، شعبده بازی و بعضی از مسائل فلسفی و بطور کلی هر عملی که موجب پیدایش شک در انسان شود حرام است. (۱۹)
حکم قائلین به قدم عالم
سؤال سید مهنا از علامه حلی (ره): چه می فرمایید در مورد کسی که به توحید و عدل و نبوت و إمامت معتقد است اما می گوید عالم قدیم است؟ حکم وی در دنیا و آخرت چیست؟
پاسخ علامه حلی قدس الله نفسه:
بدون اختلاف بین علما هر کس معتقد به قدم عالم باشد کافر است، زیرا فرق مسلمان با کافر همین است، و حکم او در آخرت، به اجماع، حکم بقیه کفار است.(۲۰) [حسن زاده آملی می گوید: عالم قدیم است. (۲۱) ]
***
سؤال از مراجع در مورد کتب فلاسفه و عرفا
محضر مبارک مرجع عالیقدر شیعه حضرت آیت الله العظمی …
تقاضا می شود پاسخ صریح و روشن خود را در مورد سؤال زیر مرقوم فرمایید.
اگر در کلام مرحوم شیخ اعظم در مکاسب در مورد کتب ضلال نظری دارید نفیاً و اثباتاً مرقوم بفرمایید. (۲۲)
پاسخ آیت الله العظمی حاج شیخ جواد تبریزی(ره):
نظر ما با نظر مرحوم شیخ در این مسئله موافق است. و الله العالم.
پاسخ آیت الله العظمی حاج شیخ محمد فاضل لنکرانی (ره):
اگر کتابی موجب گمراهی اکثر مطالعه کنندگان شود از کتب ضاله محسوب می شود و خواندن آن حرام است.
پاسخ آیت الله العظمی حاج سید محمد وحیدی (ره):
کتاب هایی که مشتمل بر ضلال به هر یک از سه احتمالی که مرحوم شیخ داده است باشد خرید و فروش آن ها اشکال دارد. و الله العالم.
پاسخ آیت الله العظمی حاج شیخ حسین نوری همدانی:
هر چیزی که وسیله ی اضلال مسلمانان باشد مطالعه کردن و ساختن و خرید و فروش آن حرام است ولی اگر افرادی به این قصد بخرند و بخوانند که پاسخگوی باطل باشند و صلاحیت آن را نیز داشته باشند جایز بلکه گاهی واجب است.
پاسخ آیت الله العظمی حاج سید موسی شبیری زنجانی:
بسمه تعالی، انحراف از طریقه فقهاء بزرگ امامیه انحراف از جاده مستقیم و القاء در تهلکه است و باید از آن اجتناب شود.
پاسخ آیت الله العظمی حاج شیخ محمدتقی بهجت (ره):
و مطالعه کتب مخـــتلفه [فلسفه و عرفان] برای کســـانی که اهل اســتدلال نباشند و تمیــیز حق از باطل نمی دهند. خلاف احتیاط است. و الله العالم.
***
قواعد فلسفه با اسلام موافق نیست
میرزای قمی:
قواعد ایشان ـ فلاسفه و عرفا ـ با طریقه ی اسلام موافقت نمی کند. (۲۳)
قطب الدین راوندی(قدس سره):
فلاسفه اصول اسلام را اخذ کرده سپس آنها را بر طبق آرای خود تفسیر و تاویل کردند….. آنها تنها درظاهر با مسلمانان توافق دارند وگرنه در واقع تمامی اعتقادات آنها هدم اسلام و اطفاء نور شریعت است.(۲۴)
و یأتی الله إلا أن یتم نوره و لو کره الکافرون.
فیض کاشانی:
نه متکلمم و نه متفلسف و نه متصوّفم و نه متکلّف بلکه مقلّد قرآن و حدیث و تابع اهل بیت آن سرور، از سخنان حیرت افزای طوایف اربع ملول [بیزار] و بر کنار و از ما سوای قرآن مجید و حدیث اهل بیت و آنچه بدین دو آشنا نباشد بیگانه، آنچه خوانده ام همه از یاد من برفت، الا حدیث دوست که تکرار می کنم. (۲۵)
شیخ بهائی:
کسی که از مطالعه علوم دینی دوری کند و وقت خود را در فایده دادن فنون فلسفی بگذارد در زمانی که خورشید عمرش رو به پایان می رود، زبان حالش نزدیک است که بگوید: تمام عمر با اسلام در داد و ستد بودم کنون می میرم و از من بت و زنّار می ماند. (۲۶)
آقا محمد باقر هزارجریبی غروی در آخر اجازهای که به علامه بحرالعلوم(ره) نوشته می فرماید: توصیه می کنم او را (بحر العلوم را) به تلاش در بدست آوردن مقامات عالی اخروی مخصوصاً تلاش در منتشر نمودن احادیث اهل بیت معصومین(علیهم السلام) و دور انداختن تعلّقات و علاقه های پست دنیوی و این که مبادا عمر گرانبهای خودش را در علوم فلسفی که زیبا جلوه داده شده صرف نماید زیرا علوم فلسفی مانند سرابی است که به سرعت ناپدید خواهد شد و شخص تشنه آن را آب می پندارد. (۲۷)
——————————
پی نوشت ها:
۱ـ برداشت هایی از سیره ی امام خمینی، غلامعلی رجائی ۳۳/۵ زندگانی آیت الله بروجردی، تألیف علی دوانی/ ۳۸۸
۲ـ اجوبة الاستفتائات فارسی، فصل تعلیم و تعلم و آداب آن، س۱۳۲۵
۳ـ صراط النجاة، ج۱، س۱۲۹۱٫
۴ـ نگرشی در فلسفه و عرفان/۱۲۴٫
۵ـ استفتاء و صراط النجاة، س۱۲۹۱
۶ـ وب سایت دکتر احمدی، گزارش دیدار ایشان با آیت الله سیستانی.
۷ـ سخنان آیت الله العظمی وحید خراسانی در جمع طلاب پس از سخنرانی به مناسبت شهادت امام صادق(علیه السلام)
۸ـ استفتاء خصوصی
۹-استفتاء خصوصی
۱۰ـ در محضر آیت الله بهجت ۲۶/۳
۱۱ـ تذییلات إحقاق الحق
۱۲ـ چشم و چراغ مرجعیت (ویژه نامه مجله حوزه درباره آیت الله بروجردی)/۱۴۰ و ۱۴۲)
۱۳ـ حیات جاودانی، تألیف سید جعفر موسوی اصفهانی/۶۲
۱۴ـ غایة القصوی، مسائل متفرقه، ص۳۴۱، س۹۴٫
۱۵ـ عروة الوثقی، ج۲، کتاب زکات، فصل۶، مسئله۸٫
۱۶ـ رسائل ۶۴/۱، مبحث قطع
۱۷ـ تذکرة الفقهاء۴۱/۹
۱۸ـ رساله اقتصاد/۱۷۳
۱۹- منیة المراد /۳۸۱، انوار نعمانیه ۳۷۶/۳
۲۰ـ اجوبة المسائل المهنائیة / ۸۹
۲۱ـ هزار و یک نکته/ ۱۰۳
۲۲ـ [توضیح اینکه: مرحوم شیخ انصاری در مکاسب محرمه آن جا که بحث کتب ضلال را مطرح می کند وقتی مراد از کتب ضلال را بیان می کند و فتوا به حرمت حفظ و نگهداری آن می دهد، کتب ضلال را مثال می زند به کتب عرفا و فلاسفه که ظواهر باطلی دارد اما مدعی اند که مراد مطالب حقی است غیر از ظاهر آن می فرماید این گونه کتاب ها نیز کتب ضلال است و حفظ و نگهداری و خرید و فروش آن، حرام است.]
۲۳ـ «قم نامه»، سید حسین مدرسی طباطبایی/۳۶۵
۲۴ـ الخرائح و الجرائح ۱۰۶۱/۳
۲۵ـ رساله انصاف
۲۶ـ سفینة البحار، ج۷، ذیل فلسفه/۱۵۴، به نقل از کشکول
۲۷ـ سفینة البحار۱۵۲/۷
